Μετά το ιστορικό ντοκιμαντέρ και τη φωτογραφική έκθεση η σεναριογράφος, σκηνοθέτις και παραγωγός Μαρία Ηλιού επανέρχεται με ένα νέο βιβλίο που φέρει τον τίτλο «Η Αθήνα από την Ανατολή στη Δύση, 1821-1896».
Σχέδια, γκραβούρες και φωτογραφίες συνθέτουν ένα σπάνιο αρχειακό υλικό. Ουσιαστικά, πρόκειται για μια φωτογραφική εξιστόρηση με τεκμήρια που παρουσιάζουν την ιστορία της Αθήνας τον δέκατο ένατο αιώνα.
Ένα συλλεκτικής αξίας λεύκωμα που αποτελεί μια ιστορική καταγραφή η οποία ξεκινά από την οθωμανική περίοδο, αναφέρεται στα χρόνια του Όθωνα και φτάνει ως την περίοδο της βασιλείας του Γεωργίου Α’.
Αναμφίβολα είναι μια σημαντική και ιστορική έκδοση που διαβάζεται και ως ένας διαχρονικός περίπατος στον χώρο, στον χρόνο και στους ανθρώπους της εποχής. Επίσης, μας βοηθά να περιπλανηθούμε στο παρελθόν της πρωτεύουσας και στις κομβικές στιγμές της κοινωνικοπολιτικής της εξέλιξης.
Πέρα από το γεγονός ότι το βιβλίο αποκαλύπτει άγνωστες εικόνες που ήταν ξεχασμένες σε αρχεία από διάφορες χώρες και διηγείται μια ιστορία σε σχέση με τη μεταμόρφωση της πόλης, το καινούργιο που κομίζει είναι πως καταφέραμε να βρούμε εικόνες της πόλης, όπου δεν κυριαρχούν μόνο τα κτίρια της πόλης και τα μνημεία αλλά και οι Αθηναίοι, άνθρωποι από διαφορετικούς κοινωνικούς χώρους που κινούνται μέσα στην πόλη.
Η συγγραφέας γράφει στο εισαγωγικό της κείμενο που συνοδεύει την έκδοση: «Η παλιά επιθυμία να μπω στη χρονομηχανή του Μαγιακόφσκι και να δω την Αθήνα σε διαφορετικές στιγμές ήρθε πάλι με ορμή. Η επιθυμία να δω όχι μόνο τα μνημεία αλλά και την καθημερινή ζωή, να δω τις εικόνες σε συνέχεια, πώς άλλαζε η ζωή της πόλης και των κατοίκων της μέσα στον χρόνο, τελικά μια αφηγηματική διήγηση της ιστορίας της πόλης με εικόνες, πήρε μορφή και άρχισε να γίνεται έργο».
Και εξηγεί: «Μόλις είχα συναντήσει σε ένα πάρτι στη Νέα Υόρκη την Άσπα Παπαζαχαρία και τον Ben Pollard και είχα μοιραστεί αυτές τις σκέψεις μαζί τους. Προσφέρθηκαν τότε με ενθουσιασμό να ψηφιοποιήσουν αυτές τις εικόνες για να δούμε τη σχέση τους με μια πρώτη αφήγηση. Είχαμε μάθει από έναν γνωστό μας, που συνεργαζόταν με τον Τζορτζ Λούκας, ότι το αποτέλεσμα θα ήταν καλύτερο αν τυπώναμε τις μικρές φωτογραφίες σε μεγάλες και μετά τις σκανάραμε.
Οι κούτες με τις μεγάλες φωτογραφίες άρχισαν να φτάνουν στη Νέα Υόρκη από τη Βιβλιοθήκη του Κογκρέσου –τουλάχιστον διακόσιες φωτογραφίες‒ και παραλίγο να καταρρεύσει η φιλία μας. Η Άσπα και ο Ben έμεναν τότε σε ένα μικρό διαμέρισμα, όπου για πολύ καιρό δεν χωρούσαν, και εκείνοι και ένα θηριώδες επαγγελματικό σκάνερ και οι φωτογραφίες!
Μοιράσαμε, τελικά, τις φωτογραφίες στα σπίτια μας, έτσι η φιλία μας σώθηκε και είναι ακόμα σήμερα γερή, αφού έχουμε συνεργαστεί σε πολλές ταινίες. H πρώτη φωτογραφία που ψηφιοποιήσαμε τότε είναι από τις τελευταίες σε αυτό το βιβλίο: οι Αθηναίοι που στέκουν περήφανοι μπροστά στο μνημείο του Λυσικράτη. Όταν τέλειωσε το σκανάρισμα και η διόρθωση των φωτογραφιών, συνεργαστήκαμε για την κίνηση των εικόνων και φτιάξαμε μαζί το πρώτο τρέιλερ, για να το δείξουμε σε χορηγούς που θα χρηματοδοτούσαν ένα Archive Preservation Project με τίτλο “Athens Rising”, έτσι ώστε να αρχίσει η συστηματική έρευνα και διάσωση οπτικού υλικού που θα βρίσκαμε σε διάφορες χώρες ‒ αργότερα θα γινόντουσαν και τα ντοκιμαντέρ.
Σκέφτηκα τότε πως ο χορηγός δεν θα μπορούσε παρά να βρεθεί στην Ελλάδα, μια που το θέμα ήταν η Αθήνα, και σε ένα ταξίδι μου στην Αθήνα έκανα δώδεκα αιτήσεις. Τότε, το 2005, δεν βρέθηκε κανείς χορηγός για την έρευνα και τη συντήρηση του υλικού. Όμως σε εκείνο το ταξίδι συνάντησα την ιστορικό Κατερίνα Γαρδίκα που μου έδωσε σπάνια βιβλία για την Αθήνα του δέκατου αιώνα, τα οποία διάβαζα ξανά και ξανά τα επόμενα χρόνια.
To 2007, με ιστορικό σύμβουλο της ταινίας τον Αλέξανδρο Κιτροέφ, παρουσιάσαμε το “Ταξίδι: Το ελληνικό όνειρο στην Αμερική” στην Ελληνοαμερικανική Ένωση και στο Μουσείο Μπενάκη. Στην πρεμιέρα, στο κτίριο της οδού Πειραιώς, ο κόσμος χειροκρότησε με ενθουσιασμό. Στο κρασί που πρόσφερε το μουσείο εκείνο το βράδυ, ο Άγγελος Δεληβορριάς μου ζήτησε να καθίσουμε σε ένα τραπέζι με την Ειρήνη Γερουλάνου και να κουβεντιάσουμε οι τρεις μας ποιο θα ήταν το επόμενο έργο. “Σμύρνη ή Αθήνα;” ρώτησα. “Πρώτα Σμύρνη και μετά Αθήνα” ήταν η απάντηση του Άγγελου».
