«…Πρώτος όρμησε με το σπαθί στο χέρι ο Νικηταράς και πίσω τα παλικάρια του μ’ αλαλαγμούς. Δεκαοχτώ κεφάλια, λένε, πήρε στο πρώτο γιουρούσι. Άντρακλας, μα λυγερός και σβέλτος, φτεροπόδαρος, με χέρι ατσαλένιο βαρύ, κάθε χτύπος και ζωή θερισμένη. […] Η μεγάλη αγαθή καρδιά του σφίγγεται για μια στιγμή από τον κόμπο της ανθρώπινης συμπόνιας. Λίγο ακόμα και λυγάει. Η σκληρή προσταγή του χρέους τον κρατεί:
-Κουράγιο Νικήτα, φωνάζει δυνατά στον εαυτό του παραμιλώντας. Τούρκους σφάζεις!
Το σπαθί του τσακίζεται. Φουχτώνει άλλο, κι αυτό στα δύο. Κι άλλο, κι άλλο, τέσσερα σπαθιά χαλάει. Και δεν λέει πια να κάνει έλεος.»
Ο Νικηταράς υπήρξε μία από τις ηρωικότερες μορφές του Αγώνα. Ξεχωρίζει από την σεμνότητα του, την ανθρώπινη συμπόνια του, την ανδρεία του αλλά και για την αγριάδα του προς τους Τούρκους. Το επίσημο όνομα του ήταν Νικήτας Σταματελόπουλος. Γεννήθηκε το 1783 στο Τουρκολέκα της Μεγαλόπολης και οι γονείς του ήσαν ο κλέφτης Σταματέλος και η Σοφία Καρούσου. Η μητέρα του ήταν αδελφή της γυναίκας του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη άρα ο Νικηταράς ήταν ο ανεψιός του θρυλικού «Γέρου του Μωριά».
Λοιπόν ο μικρός Νικήτας μεγάλωσε στο Τουρκολέκα και σιγά-σιγά έγινε το παλικαρόπουλο του χωριού. Εκτός από το Τουρκολέκα μεγάλωσε και στα κλέφτικα λημέρια του Κολοκοτρώνη όπου και μάλιστα γυμνάζονταν. Οι Τούρκοι φοβούμενοι από το νέο βλαστάρι κλεφτών επιχείρησαν να το σκοτώσουν. Τον πυροβόλησαν από μακριά αλλά ο μικρός Νικήτας τους κατάλαβε και, σαν φτεροπόδαρος που ήταν, έφυγε.
Ο λόγος όμως που πήγε στα λημέρια του θείου του ήταν θρυλικός. Όταν ήταν μικρός δούλευε σε ένα σιδεράδικο και πέρασε μία μέρα από εκεί ο μεγαλύτερος κλέφτης της Πελοποννήσου, ο Ζαχαριάς. Όταν είδε τον μικρό Νικήτα του είπε:
-Καλά δεν ντρέπεσαι ολόκληρος λεβέντης και γιός του Σταματέλου να γίνεις γύφτος και να φτιάχνεις κουτάλες;
Ο Νικήτας, είτε από ενθουσιασμό που είχε μπροστά του τον μεγάλο κλέφτη, είτε από ντροπή για τα λόγια του, τον ακολούθησε και δεν άργησε να γίνει ένας από τους καλύτερους άνδρες του. Ήταν τόσο καλός ώστε όταν έγινε 16, ο Ζαχαριάς τον πάντρεψε με την κόρη του την Αγγελίνα.
Σαν τον Κολοκοτρώνη ο Νικηταράς πέρασε ύστερα από τον τραγικό θάνατο του Ζαχαριά στα Επτάνησα και συγκεκριμένα στην φιλόξενη Ζάκυνθο. Το νησί τότε ήταν υπό την κυριαρχία των Ρώσων. Οι Ρώσοι που είχαν ανάγκη πολεμιστές ζήτησαν από τους Έλληνες φυγάδες να καταταγούν στον στρατό τους με τη συμφωνία να πολεμήσουν στην Ιταλία. Ο Νικηταράς ήταν από τους πρώτους που κατατάχθηκαν και τον Δεκέμβριο του 1805 πήγε στην Νεάπολη, πολέμησε στην Καπούα μαζί με τους Ρώσους και τον ίδιο μήνα αποσύρθηκε ύστερα δηλαδή από τη μάχη του Αούστερλιτς. Δύο χρόνια αργότερα τα Επτάνησα περιήλθαν στην κυριαρχία των Γάλλων. Ο Νικηταράς μαζί με τους άλλους Έλληνες προτίμησε να καταταγεί στον Γαλλικό στρατό από το να μείνει άπραγος. Όταν το 1808 οι Άγγλοι κατέλαβαν την Ζάκυνθο ο Νικηταράς επέλεξε να καταταγεί και στο δικό τους στρατό. Εκείνοι τον έστειλαν στην Μεσσήνη της Σικελίας να υπηρετήσει στο σύνταγμα του Ριχάρδου Τσώρτς. Το 1815 μετά την ήττα του Ναπολέοντα οι Άγγλοι δεν χρειάζονταν άλλο τους Έλληνες και τους έδιωξαν από τα Επτάνησα. Εκείνοι γύρισαν στην Πελοπόννησο να συνεχίσουν τον πόλεμο με τον μισητό τους δυνάστη. Τον επόμενο χρόνο ο Νικηταράς δέχτηκε ένα πολύ γερό χτύπημα που τον πλήγωσε κατάβαθα: σκοτώθηκε ο πατέρας του, ο αδελφός του και ο κουνιάδος του στην Μονεμβασιά. Τους έπιασαν οι Τούρκοι και τους βασάνισαν μέχρι θανάτου. Το τραγικό αυτό γεγονός τον θέριεψε αφάνταστα και τον έκανε να μισήσει τους Τούρκους κάτι που θα φανεί στα επόμενα χρόνια.
Τον Οκτώβριο του 1818 ο 35χρονος Νικηταράς έγινε μέλος της εθνικοαπελευθερωτικής οργάνωσης Φιλικής Εταιρείας από τον Ηλία Χρυσοσπάθη. Το 1819 ύστερα από ένα σοβαρό γεγονός με τον Πλαπούτα κυνηγήθηκε από τους Τούρκους και αναγκάστηκε να φύγει πάλι για την Ζάκυνθο ώσπου να έρθει η μεγάλη ώρα του ξεσηκωμού.
Το Φλεβάρη του 1821 ο Νικηταράς, αφού ειδοποιήθηκε ότι η Επανάσταση θα ξεσπάσει τον επόμενο μήνα, αποβιβάστηκε στην Πελοπόννησο. Λίγες μέρες αργότερα μαθαίνει πως το πλοίο με τα εφόδια του Αγώνα που είχε μπαρκάρει ο Παπαφλέσσας βρίσκεται στο λιμάνι της Σκαρδαμούλας. Παίρνει τότε διακόσιους πενήντα οπλοφόρους και, αφού πίεσε τον Κατσή Μαυρομιχάλη, αδελφό του Πετρόμπεη, να του δώσει άδεια, πήρε όλα τα εφόδια τα οποία μετέφερε στο μοναστήρι του Προφήτη Ηλία. Στις 23 Μάρτη οι Έλληνες ελευθέρωσαν την Καλαμάτα. Στο πανηγύρι θα ξεχωρίσει μέσα στους δυόμιση χιλιάδες αγωνιστές ο Νικηταράς. Ενθουσιασμένος θα χαιρετά τον κόσμο σηκώνοντας ψηλά το σπαθί του και περπατώντας αποφασιστικά θα τους ενθαρρύνει με τα λόγια του.
Όταν ο Κολοκοτρώνης εκστράτευε κατά της Τριπολιτσάς, ο Νικηταράς στρατολογούσε πολεμιστές στο Λεοντάρι της Αρκαδίας. Μέσα σε λίγες μέρες κατάφερε να βρει περί τα τετρακόσια παλικάρια! Στις 18 Απρίλη έδωσε την πρώτη του μάχη, στη Δαβιά. Ύστερα από αυτή την ταπείνωση οι Τούρκοι επιτέθηκαν κατά του στρατοπέδου στο Βαλτέτσι στις 24 Απρίλη. Οι Έλληνες οπλαρχηγοί κατάφεραν να κρατήσουν το στρατόπεδο με τα δόντια! Η συμμετοχή του Νικηταρά, που καθυστέρησε τους Τούρκους ώσπου να έρθει ο Πλαπούτας με τους άνδρες του, ήταν σωτήρια. Λοιπόν οι Τούρκοι άρχισαν αυτή τη φορά να κάνουν εφόδους με το ιππικό. Ο Νικηταράς όμως διέλυσε κυριολεκτικά το εχθρικό ιππικό στο χωριό Πιαλί.
Στις 11 Μαΐου ο Νικηταράς έφυγε με κάμποσα παλικάρια για το Άργος. Ο Κολοκοτρώνης του ανέθεσε να πάρει το μολύβι από τις στέγες των μιναρέδων ώστε να φτιάξουν τις σφαίρες τους. Αυτή η εργασία κράτησε ως και την άλλη μέρα. Έτσι ο μεγάλος ήρωας δεν πρόλαβε να πάρει μέρος στην μεγάλη νίκη του Βαλτετσίου. Αν δεν πρόλαβε όμως να πολεμήσει στο Βαλτέτσι, του δόθηκε η ευκαιρία να δοξαστεί λίγες μέρες αργότερα στα Δολιανά όπου πήρε τον βαρύ τίτλο του «Τουρκοφάγου»! Και ορίστε πως έγιναν τα πράγματα:
Στις 18 του Μάη οι Τούρκοι, αποφασισμένοι να διαλύσουν το στρατόπεδο των Βέρβενων, βγήκαν απ’ την Τρίπολη, συνολικά 6.000 άνδρες, και αρχικά επιτέθηκαν στα Δολιανά. Εκεί έτυχε να περνάει ο Νικηταράς που με περίπου εκατόν πενήντα άντρες πήγαινε κατά το Ναύπλιο. Χωρίς δεύτερη σκέψη πήρε τους άντρες του, κλείσθηκε μαζί με άλλους Δολιανίτες στα πιο γερά σπίτια του χωριού και άρχισε μάχη. Σαν δεύτερος Ηρακλής πολέμησε ο Νικηταράς. Για πολλές ώρες οι λίγοι εκατοντάδες Έλληνες καθυστέρησαν δύο χιλιάδες Τούρκους. Αφού οι Τούρκοι νικήθηκαν στα Βέρβενα, οι Έλληνες αντεπιτέθηκαν και τους πήραν φαλάγγι! Τους κυνήγησαν ώσπου ξέσπασε μία βροχή και αναγκάστηκαν να σταματήσουν. Οι Τούρκοι γλίτωσαν από την κόλαση των σπαθιών, δεν γλίτωσαν όμως από αυτή της βροχής. Στο τόπο είχαν αφήσει πάνω από διακόσιους σκοτωμένους. Χάρη στον Νικηταρά σώθηκε ένα πολύτιμο στρατόπεδο.
Ο Νικηταράς έμεινε για λίγους μήνες στην πολιορκία του Ναυπλίου επειδή τον κάλεσε ο Οδυσσέας Ανδρούτσος στην Στερεά Ελλάδα. Έπρεπε να προστατέψει τα στενά της Κακιάς Σκάλας ώστε να μην περάσει από εκεί ο Ομέρ Βρυώνης με τα στρατεύματά του. Κατάφερε ύστερα από πολλά προβλήματα να κρατήσει το σημαντικό αυτό πέρασμα ώσπου οι Έλληνες να κυριεύσουν τη Τρίπολη τον Σεπτέμβριο του 1821. Ο Δημήτρης Υψηλάντης ύστερα από την σφαγή της Τρίπολης κατάφερε να κρατήσει ένα μερίδιο από τα λάφυρα για τον Νικηταρά, τιμώντας τον για την γενναία του στάση στα Δολιανά και στη Κακιά Σκάλα. Του έδωσε δύο ασημένιες κουμπούρες τις οποίες ο Νικηταράς πούλησε (!) για να θρέψει την οικογένεια του που τόσο αγαπούσε.
Το 1822 έχει χαρακτηριστεί από πολλούς ιστορικούς ως το έτος που έπεσε το «Μήλον της Έριδος». Οι Έλληνες οπλαρχηγοί άρχισαν να διχάζονται και να τσακώνονται μεταξύ τους. Ο Νικηταράς, ο ποιο αγνός πολεμιστής του ’21, ευτυχώς δεν έλαβε μέρος στις διαμάχες αυτές. Το καλοκαίρι ο Τούρκος πασάς Δράμαλης με παραπάνω από 25.000 άνδρες εκστράτευε εναντίον της Επανάστασης. Ο Νικηταράς, μαζί με τον Ανδρούτσο, προσπάθησε να σταματήσει την τουρκική επέλαση στην Στύλιδα, στην Αγία Μαρίνα και στην Κακιά Σκάλα όπου ο Δράμαλης μόνο με την παρουσία του διέλυσε την Ελληνική φρουρά. Ύστερα κατέβηκε στην Πελοπόννησο όπου εκεί τον «υποδέχτηκε» ο Κολοκοτρώνης… Στο μεταξύ ο Νικηταράς αφού έδωσε μία νικηφόρο μάχη με πεντακόσιους τουρκαλάδες στην Κακιά Σκάλα επέστρεψε στην Πελοπόννησο.
Ο μεγάλος αγωνιστής της Επανάστασης δεν μπορούσε να μείνει ανημέρωτος για τη μάχη στα Δερβενάκια. Αφού συνάντησε τον Υψηλάντη και τον Παπαφλέσσα μαζί με χίλιους άντρες κατευθύνθηκε στην χαράδρα του Άγιο Σώστη στις 26 Ιουλίου του 1822. Στα Δερβενάκια η μάχη είχε ήδη ξεκινήσει. Σε λίγο άρχισε και στον Άγιο Σώστη. Ο Νικηταράς κατά την διάρκεια της μάχης έσπασε τέσσερα σπαθιά από την πολύ χρήση! Ο ήρωας με τις ίδιες δυνάμεις θα νικήσει τον Δράμαλη στο Αγιονόρι δύο μέρες αργότερα.
Αφού έπεσε το Ναύπλιο, οι Έλληνες άρχισαν να σχεδιάζουν την δεύτερη εθνική τους συνέλευση στην οποία δημιουργήθηκε μία κυβέρνηση παράνομη με πρόεδρο τον Γεώργιο Κουντουριώτη. Ο Νικηταράς, αφού έδωσε μερικές μάχες με τους Τούρκους στην Στερεά Ελλάδα, γύρισε στην Πελοπόννησο να διαμαρτυρηθεί μαζί με τον Πάνο Κολοκοτρώνη στον Κουντουριώτη για τις παρανομίες του. Στο τέλος του φώναξε απειλητικά:
-Ή φτιάχνετε την συμπεριφορά σας ή φτιάχνουμε εμείς δική μας κυβέρνηση!
Όταν σκοτώθηκε ο Πάνος Κολοκοτρώνης στις 13 Νοέμβρη 1824 ο Νικηταράς, χωρίς να θέλει να συμμετάσχει στον εμφύλιο που ερχόταν, πήγε στο λιμάνι στης Κυλλήνης από όπου μπάρκαρε ένα πλοίο για το Μεσολόγγι. Εκεί, μαζί με τους τίμιους και αξιόμαχους πολεμιστές της πόλης, πολέμησε τον Κιουταχή ώσπου ήρθε ο Ιμπραήμ στην Πελοπόννησο.
Στην Πελοπόννησο ο Ιμπραήμ, αφού θα διαλύσει τις δυνάμεις της κυβέρνησης, θα καταλάβει την Τρίπολη. Ο Νικηταράς τώρα σαν Τουρκοφάγος θα γίνει ο εφιάλτης του Ιμπραήμ. Θα τον πολεμήσει, από το 1825 έως το 1826, στην Καστανιά της Λακωνίας, στις Σπέτσες, στην Τρίπολη, στον Αλμυρό, στην Βέργα και στο Μεχμέταγα Αρκαδίας όπου θα αφανίσει μέσα σε μισή ώρα τριακόσιους Αιγύπτιους καβαλαραίους του. Όταν ο Γεώργιος Καραϊσκάκης έγινε αρχιστράτηγος της Στερεάς Ελλάδας, ο Νικηταράς μαζί με τον γιό του Κολοκοτρώνη, τον Γενναίο, και τον Αγαλόπουλο και άλλους 950 άντρες τον βοήθησε στις μάχες της Δόμβραινας, Αράχοβας και Φαλήρου. Στην τελευταία, που έγινε τον Απρίλη του 1827, σκοτώθηκε ο Καραϊσκάκης που προσπαθούσε να σώσει την Ακρόπολη.
Χάρη στην παρέμβαση των Ευρωπαϊκών δυνάμεων η Ελλάδα ελευθερώθηκε. Ο Ιωάννης Καποδίστριας ανέλαβε Κυβερνήτης της Ελλάδας και ο Νικηταράς έγινε υπασπιστής του. Μετά την δολοφονία του Καποδίστρια όμως οι Ευρωπαίοι τοποθέτησαν για βασιλέα τον Όθωνα ο οποίος δυστυχώς ήταν ανάξιος για την Κυβέρνηση της Χώρας. Έτσι λοιπόν, στα 1839, ιδρύθηκε μία μυστική οργάνωση, η «Φιλορθόδοξος Εταιρεία», η οποία σχεδίαζε την απελευθέρωση των τουρκοκρατούμενων εδαφών (Θεσσαλία, Μακεδονία κ.τ.λ.) και την εκδίωξη του Όθωνα από τον θρόνο. Ύστερα για διοικητές θα τοποθετούσαν τον Γεώργιο Καποδίστρια στα πολιτικά, τον Νικηταρά στα στρατιωτικά και στα θρησκευτικά κάποιον δεσπότη από την Άρτα. Η οργάνωση όμως προδόθηκε και τα μέλη μαζί με τους ιδρυτές φυλακίστηκαν για έξι μήνες. Στις 14 Ιουλίου 1840 έγινε η δίκη τους και το δικαστήριο αποφάσισε να εξορίσει τον Νικηταρά στην Αίγινα και τον Γεώργιο στην Αλεξάνδρεια σαν αλλοδαπό!
Οι δεκατέσσερις μήνες που έμεινε ο Νικηταράς στην Αίγινα ήταν οι χειρότεροι της ζωής του. Αναγκάστηκε να ζητιανέψει και να παρακαλά τον κόσμο για ένα κομμάτι ψωμί… Στις 18 Σεπτέμβρη 1841 ο Μακρυγιάννης μεσολάβησε στον Όθωνα και έτσι ο Νικηταράς επέστρεψε στο φτωχόσπιτο του στον Πειραιά. Του έδωσαν επίσης μία σύνταξη η οποία τον υποχρέωνε να κάθεται έξω από μία εκκλησία και να ζητιανεύει… Οι κόρες του και ο μοναχογιός του τον περιποιήθηκαν όσο μπορούσαν μιας και ο άνθρωπος ήταν στα τελευταία του…
Στις 25 Σεπτεμβρίου 1849, ώρα έξι το πρωί, έπαψε να χτυπά η πιο καθαρή καρδιά του ’21. Ο μεγάλος Τουρκοφάγος κειτόταν αγνώριστος και άψυχος στο στρώμα του, φτωχό όπως και όλα του τα πράγματα. Ακόμα και τιμήσεις από το κράτος που του δόθηκαν -βαθμός υποστράτηγου και αξίωμα γερουσιαστή- φτωχές κι αυτές. Η σύνταξή του παρομοίως φτωχή και ντροπιαστική. Φτωχός ήρθε στην ζωή, φτωχός την έζησε και φτωχός την άφησε… Η κηδεία του έγινε την άλλη στο ναό της Αγίας Ειρήνης στην Αθήνα. Στρατηγοί και άλλοι στρατιωτικοί παρακολουθούσαν και χιλιάδες μάτια δάκρυσαν βλέποντας πάνω απ’ το φέρετρο την γαλανόλευκη σημαία…
Τ’ έχεις καημένε κόρακα που σκούζεις και φωνάζεις;
Να μη διψάς για αίματα και τούρκικα κεφάλια;
Στο Δερβενάκι πέρασε και σύρε στ’ Αγιονόρι
Που ‘ναι ο τόπος δυνατός και το κακό μπογάζι.
Εκεί να πίνεις αίματα, να τρως τούρκων κεφάλια,
που ο Νικήτας πολεμά με τέσσερους πασάδες
Κι ο Δράμαλης εμίλησε και λέει του Νικήτα:
-Κάνε νισάφ’ Νικηταρά και πάψε το σπαθί σου…
