Είχαν περάσει πέντε ολόκληροι μήνες από την έναρξη της Επανάστασης. Οι Έλληνες είχαν σημειώσει πάρα πολλές σημαντικές νίκες και η Τρίπολη αργά ή γρήγορα θα έπεφτε στα χέρια τους. Ο Σουλτάνος Μαχμούτ ο Β’ ήταν τόσο πολύ ανήσυχος για το τι αποτέλεσμα θα είχε αυτή η εξέλιξη και αποφάσισε να την αποτρέψει. Αρχικά έστειλε τον Μαχμούτ πασά Δράμαλη (από την Δράμα) με τέσσερις χιλιάδες άνδρες να πάει στη Ναύπακτο και από κει να περάσει στην Πελοπόννησο. Ήξερε όμως πως αυτό δεν θα ήταν αρκετό. Ο Μεχμέτ Κιοσέ πασάς και ο Ομέρ Βρυώνης με τον στρατό τους είχαν μείνει στην Ανατολική Στερεά. Δεν είχαν σκοπό να κατεβούν στην Πελοπόννησο, ήθελαν πρώτα να καταστείλουν την Επανάσταση στην Εύβοια και την Βοιωτία. Ο Οδυσσέας Ανδρούτσος όμως και ο Αγγελής Γοβγινάς όμως με τους πολεμιστές τους δεν τους άφηναν. Έτσι ο Σουλτάνος έστειλε τον ικανότατο αρχιστράτηγο Μπαϊράμ πασά να ενισχύσει τους δύο πασάδες, και να οδηγήσουν με ενωμένα τα στρατεύματά τους να εισβάλουν στην Πελοπόννησο.
Έτσι ο Μπαϊράμ πασάς, αφού επιστράτευσε άλλους τρεις στρατηγούς, τον Χατζή-Μπεκήρ πασά, τον Μεμής πασά και τον Σιαχή-Αλή πασά και άλλους αξιωματικούς, ξεκίνησε την εκστρατεία του. Κατέπνιξε τις επαναστάσεις στις περιοχές της Μακεδονίας, έφτασε στην Θεσσαλία στις αρχές Αυγούστου. Τον στρατό του αποτελούσαν 8.000 άνδρες, οι περισσότεροι από τους οποίους ήσαν έφιπποι, οχτώ κανόνια και χίλια κάρα με πολεμοφόδια. Η κατάσταση είχε γίνει πολύ επικίνδυνη, γιατί αν ο Μπαϊράμ πασάς ενωνόταν με τον Ομέρ Βρυώνη, θα νικούσαν εύκολα στην Στερεά και την Πελοπόννησο και η Επανάσταση γενικότερα θα έφτανε στο τέλος της.
Πρώτος που έμαθε τα άσχημα νέα στις 15 Αυγούστου ο γέρο-Γιάννης Δυοβουνιώτης. Ο τελευταίος αμέσως ειδοποίησε όλους τους οπλαρχηγούς της Ανατολικής Στερεάς για τον κίνδυνο που διέτρεχαν. Οι οπλαρχηγοί αποφάσισαν να σταματήσουν αυτήν την προέλαση πάση θυσία. Είχαν όμως ένα μεγάλο μειονέκτημα: ο θρυλικός νικητής της Γραβιάς, ο Οδυσσέας Ανδρούτσος, δεν θα μπορούσε να παρευρεθεί. Βρίσκονταν στην Μεγαρίδα και αντιμετώπιζε τον Ομέρ Βρυώνη. Ωστόσο έστειλε σαν αντικαταστάτη του τον υπαρχηγό του τον Γιάννη Γκούρα. Ένας άλλος όμως ακόμα οπλαρχηγός δεν μπορούσε να έρθει, ο Πανουριάς επειδή ήταν άρρωστος. Στην θέση του πήγε ο γιός του, ο Νάκος Πανουριάς. Η απουσία αυτών των δύο οπλαρχηγών έκανε την κατάσταση πιο επικίνδυνη.
Τέλος πάντων, οι οπλαρχηγοί Γκούρας, Ν. Πανουριάς, Γιάννης Δυοβουνιώτης, Κομνηνός Τράκας, Παπαντρέας, Κώστας Μπίτης, Κώτσος Καλύβας και Αντώνης Κοντοσόπουλος στο Μόδι όπου στρατοπέδευσαν με τους άνδρες τους. Στο μεταξύ ο Μπαϊράμ πασάς είχε φτάσει στην Λαμία με τον στρατό του. Σε πολεμικό συμβούλιο που έγινε στο Ρεγκίνιο, οι οπλαρχηγοί αντιμετώπισαν το πρόβλημα, από θα περνούσε ο τουρκικός στρατός και που έπρεπε να οργανωθεί η ελληνική άμυνα. Δύο ήταν οι δρόμοι. 
Ο ένας από τις Θερμοπύλες οδηγούσε από βόρεια προς νότια, από την διάβαση της Φοντάνας στην Λοκρίδα και από εκεί στην Αττική. Ο δεύτερος δρόμος ήταν μέσω των Στενών Γκρεμνών, των τότε Βασιλικών. Ο δρόμος της Φοντάνας ήταν βραχώδης, απόκρημνος και στενός. Η διάβαση των Βασιλικών αντιθέτως ήταν πιο ευρύχωρη και κάπως δασώδης.
Ο Γιάννης Γκούρας και ο Νάκος Πανουριάς θεώρησαν πως ήταν καλύτερα να οχυρωθούν στην Φοντάνα γιατί εκεί οι Έλληνες θα μπορούσαν να οχυρωθούν άνετα και να αντιμετωπίσουν καλύτερα τους Τούρκους. Ο γέρο-Δυοβουνιώτης όμως διαφώνησε μαζί τους. Ήταν 58 χρονών τότε και σαφώς πιο έμπειρος και σοφότερος μέσα στο συμβούλιο. Γνώριζε πως ο στρατός του Μπαϊράμ πασά δεν θα έπαιρνε τον βραχώδη δρόμο της Φοντάνας, μιας και το πλείστων του στρατεύματος του ήταν ιππείς και τον ακολουθούσαν πάρα πολλά κάρα, αλλά τον δρόμο των Βασιλικών που ήταν πιο ομαλός και συντομότερος. Με την γνώμη του τάχθηκαν και οι υπόλοιποι οπλαρχηγοί.
Οι δυνάμεις των Ελλήνων δεν ξεπερνούσαν τους 1.700 άνδρες και έτσι δεν θα μπορούσαν να διαιρεθούν σε δύο μέτωπα. Αποφασίστηκε λοιπόν να τοποθετηθούν οι περισσότερες δυνάμεις στα Βασιλικά και μόνο 200 άνδρες υπό τον Παπαντρέα στην Φοντάνα. Οι υπόλοιποι ανέλαβαν την υπεράσπιση των Βασιλικών και για να το κάνουν αυτό διάλεξαν την τακτική της ενέδρας. Θα άφηναν τους Τούρκους να εισέλθουν στα στενά και όταν θα είχαν μπει καλά μέσα θα τους επιτίθονταν. Έτσι ο Δυοβουνιώτης, που δίκαια του έδωσαν τον τίτλο του αρχηγού, κρύφτηκε με τους άνδρες του στο πυκνό δάσος, στην είσοδο της διαβάσεως. Στο εσωτερικό δεξιά τοποθετήθηκε ο Κοντοσόπουλος, ο Καλύβας με τους πολεμιστές τους, στα αριστερά ο Μπίτης, ο Τράκας και στην έξοδο τοποθετήθηκαν τα τμήματα του Γκούρα, του Ν. Πανουριά και του Γιώργου Δυοβουνιώτη (γιου του οπλαρχηγού).
Οι Τούρκοι ξεκίνησαν από την Λαμία στις 22 Αυγούστου. Είχε συμβεί κάτι όμως που θεωρήθηκε ως κακός οιωνός: ο Χατζή-Μπεκήρ πασάς είχε πεθάνει από αρρώστια την προηγούμενη μέρα. Πέρασαν την γέφυρα της Αλαμάνας και έφτασαν στην θέση «Πλατανιάς». Στις 25 του μήνα, ο Μπαϊράμ έστειλε δύο ανιχνευτικές ομάδες στη Φοντάνα και στα Βασιλικά, 300 ιππείς η μία και 200 η άλλη αντίστοιχα. Η μία που έφτασε στην Φοντάνα δέχθηκε ομοβροντία από τον Παπανδρέα και έφυγε αφήνοντας 25 νεκρούς ενώ η άλλη της επιτέθηκαν οι Έλληνες και έφυγαν αφήνοντας 40 νεκρούς. Ο Μπαϊράμ πασάς αφού τώρα πια γνώριζε τις λίγες ελληνικές δυνάμεις, διάλεξε να κάνει επίθεση και να σκορπίσει τις τελευταίες έχοντας εμπιστοσύνη στην αριθμητική υπεροχή του.
Την 26η Αυγούστου 1821, οι Τούρκοι ξεκίνησαν από το στρατόπεδο του Πλατανιά, αφήνοντας πίσω τα κάρα με τα πολεμοφόδια. Θα τα παρελάμβαναν αργότερα, όταν θα τέλειωναν με τους Έλληνες. Η πρόβλεψη του Δυοβουνιώτη ήταν σωστή, γιατί ο στρατός των Τούρκων πλησίαζε απειλητικά τα Βασιλικά. Την ίδια ώρα έφτασε ο οπλαρχηγός Γιάννης Ρούκης με τους άνδρες του να βοηθήσει και οχυρώθηκε στην θέση της Ανιβίτσας. Μετά από μία ώρα περίπου πορεία οι τουρκικές εμπροσθοφυλακές σταμάτησαν μπροστά από την είσοδο της διάβασης. Εκεί έκαναν τις συνηθισμένες επικλήσεις στον Αλλάχ. Ακολούθησαν κανονιές και πυροβολισμοί για να ρίξουν το ηθικό των Ελλήνων. Ύστερα οι Τούρκοι καβαλαραίοι επιτέθηκαν στον Κοντοσόπουλο και τον Καλύβα. Έκαναν το ολέθριο σφάλμα όμως να μην δουν τον Δυοβουνιώτη που ήταν κρυμμένος στο δάσος. Έτσι η πρώτη έφοδος των Τούρκων αναχαιτίστηκε και ο Δυοβουνιώτης με τους πολεμιστές του τους πήραν φαλάγγι. Η μάχη γρήγορα άναψε για τα καλά. Σύντομα οι άνδρες του Δυοβουνιώτη ανακατώθηκαν με τους Τούρκους ιππείς και η μάχη μετατράπηκε σε μακελειό πριν καλά αρχίσει…
Ο Μπαϊράμ πασάς, όταν είδε την εμπροσθοφυλακή του να κινδυνεύει, έστειλε την οπισθοφυλακή του να βοηθήσει. Οι 4.000 άνδρες επιτέθηκαν σαν σίφουνες πάνω στους Έλληνες. Οι τελευταίοι δεν είχαν πολλές επιλογές. Για να μην υποστούν πανωλεθρία αναγκάστηκαν να υποχωρήσουν. Ο Κοντοσόπουλος τραυματίστηκε τότε σοβαρά και το ηθικό των Ελλήνων έπεσε κατά πολύ. 
Η άμυνα των Ελλήνων φαινόταν πως θα κατέρρεε.
Ο γενναίος όμως Γιάννης Γκούρας έλαβε δράση. Από εκείνη την στιγμή πήρε την τύχη της μάχης στα χέρια του. Συγκεντρώνοντας τους περισσότερους πολεμιστές οχυρώθηκε σε μία παλιά εκκλησία. Η εκκλησία αυτή προσέφερε γερό μέτωπο στην τουρκική προέλαση και επόμενες έφοδοι αποκρούστηκαν. Ο Μπαϊράμ οργισμένος που ένα ερημοκλήσι του ανέκοπτε την πορεία διέταξε γενική επίθεση πάνω του και τέθηκε επικεφαλής του στρατού του με αποτέλεσμα οι Έλληνες να ξαναβρεθούν πάλι σε δύσκολη θέση…
Τότε ακούστηκαν τουφεκιές από μακριά. Ήταν ο Βασίλης Μπούσγος, ο Μήτρος Τριανταφύλλου και ο Γιάννης Λάππας με 250 Λιβαδιώτες. Ο Γκούρας τότε αυτό το εκμεταλλεύτηκε. Ανέβηκε στην οροφή της εκκλησίας και φώναξε για να τον ακούσουν Τούρκοι και Έλληνες:
-Βρε παιδιά έρχεται ο Οδυσσέας!
Ο Οδυσσέας Ανδρούτσος φυσικά ήταν χιλιόμετρα μακριά από την μάχη. Αλλά το άκουσμα του ονόματός του προκαλούσε τόσο πολύ φόβο στους Τούρκους που άρχισαν να υποχωρούν! Ο Γκούρας πέτυχε τον στόχο του και επωφελούμενος την κατάσταση έκανε ένα μεγάλο ημικύκλιο και επιτέθηκε με τους άνδρες του από τα νώτα των Τούρκων. Η μάχη τότε άλλαξε τροπή! Όλοι οι Έλληνες έκαναν επίθεση και σύντομα έφτασε από την Φοντάνα ο Παπαντρέας με τους 200 άντρες του. Οι Τούρκοι είχαν περικυκλωθεί από παντού. Στριμώχτηκαν και σύντομα άρχισαν να αποδεκατίζονται.
Από τα χέρια του Γκούρα, που πρήσθηκαν από την σφαγή, σκοτώθηκε ο Μεμής πασάς. Οι αξιωματικοί του Μπαϊράμ πασά, ο Μουχερδέρ αγάς και ο Σελιχτάρ αγάς σκοτώθηκαν επίσης. Ο ίδιος ο γιος του Μπαϊράμ πασά σκοτώθηκε! Αναγκάστηκε λοιπόν αν διατάξει υποχώρηση… Οι Έλληνες τους κυνήγησαν και αν δεν σταματούσαν την επίθεση για να αρπάξουν τα λάφυρα δεν θα έμενε κανείς από τους Τούρκους. Περισσότερο από το ένα τρίτο του τουρκικού στρατού είχε αχρηστευθεί. 1.200 ήσαν οι νεκροί, οι τραυματίες 1.500, ενώ 220 αιχμαλωτίστηκαν από τους Έλληνες. Ένας από αυτούς ήταν και ο Αλβανός Φρασάρης. Αυτός ήταν άσπονδος εχθρός των Ελλήνων και, για να εκδικηθούν τον θάνατο του Διάκου από τον Απρίλιο, τον έδωσαν στους Αγιοναρίτες οι οποίοι τον έγδαραν ζωντανό.
Οι τουρκική στρατιά εν τω μεταξύ ήταν τόσο κατατρομαγμένη από την πανωλεθρία που έπαθε που άφησε τα μισά κάρα με πολεμοφόδια στον Πλατανιά να τα πάρουν οι Έλληνες, και, φοβούμενοι πως οι Έλληνες θα έκαναν επίθεση στην Λαμία την ίδια, γκρέμισαν την γέφυρα της Αλαμάνας! Οι Έλληνες από την μάχη είχαν μόλις 42 νεκρούς και 35 τραυματίες. Η άλλη στρατιά του Μαχμούτ πασά Δράμαλη όταν άκουσε την πανωλεθρία που έπαθε ο Μπαϊράμ πασάς, υποχώρησε για να μην έχει την ίδια τύχη.
Ο σκοπός της άμυνας στα Βασιλικά είχε πετύχει. Ματαιώθηκε η ένωση του στρατού του Μπαϊράμ πασά με τον Ομέρ Βρυώνη και η προέλαση τους στην Πελοπόννησο. Το ηθικό των Ελλήνων αυξήθηκε και σε λιγότερο από μήνα κατέλαβαν την Τρίπολη. Η μάχη στα Βασιλικά είναι αναμφισβήτητα η πιο σημαντική μάχη στη Στερεά Ελλάδα ως εκείνη την εποχή. Δίκαια μπορεί να παραλληλιστεί με την νίκη του Βαλτετσίου. Εκεί, σε αυτήν την μάχη, σώθηκε η Επανάσταση στα πρώτα βήματα της και εδραιώθηκε η νικηφόρα πορεία της. Η νίκη σαφώς αποδίδεται εξ ολοκλήρου στον Δυοβουνιώτη και περισσότερο στον Γκούρα. Ο δεύτερος με την ανδρεία του και την εξυπνάδα του καθόρισε την τύχη της μάχης σε ένα πολύ κρίσιμο σημείο. Κρίμα μόνο που η δόξα του αυτή δεν καθόρισε το τέρας που έγινε αργότερα ο Γκούρας…
Οι εικόνες περιέχονται στα βιβλία των Εκδόσεων Στρατίκη
